Cyflwynwyd adroddiad gan y Prif Weithredwr, a'i ddiben oedd rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Cabinet am arolwg annibynnol, a gomisiynwyd gan y Cyngor ac a gynhaliwyd gan NuVision Energy (Wales) Ltd (NuVision), ar eiddo a ariannwyd gan Arbed 1 yng Nghaerau, ac i'r Cabinet ystyried y canfyddiadau ymhellach.

Fel cefndir, cadarnhaodd fod Llywodraeth Cymru (LlC) yn 2011 wedi cyflwyno rhaglen effeithlonrwydd ynni domestig a oedd yn rhedeg tan 2013. Gelwir hyn yn Rhaglen Arbed 1 ac roedd ganddi ddau brif amcan, i leihau allyriadau carbon a biliau tanwydd is mewn eiddo i liniaru effeithiau tlodi tanwydd. Cafodd mwy na 6,000 o gartrefi ledled Cymru eu cynnwys yng Nghynllun Arbed 1. 

Dywedodd y Prif Weithredwr fod gwaith wedi'i wneud yng Nghaerau ar ddechrau'r cynllun nad oedd yn cael ei ariannu na’i weinyddu gan y Cyngor nac yn ei gynnwys.  Ar yr adeg hon, ceisiodd Landlordiaid Cymdeithasol Cofrestredig gyllid gan gwmnïau ynni i ymgymryd â gwaith CESP mewn tai cymdeithasol yng Nghaerau. Yn ogystal, roedd Wales Co, Cwmni Buddiannau Cymunedol, yn gweithio gyda pherchnogion cartrefi yn y sector preifat i fesur diddordeb mewn cael mynediad at gynlluniau effeithlonrwydd ynni.

Ym mis Awst 2012, rhoddodd Llywodraeth Cymru gyfle i'r Cyngor wneud cais am arian ychwanegol i ategu prosiectau presennol y Rhaglen Arbed Ynni Cymunedol (CESP).  Cymeradwywyd cyllid o £56,050 ar gyfer gosod bwyleri ac inswleiddio llofftydd. Ym mis Ionawr 2013, roedd Llywodraeth Cymru ar gael i ddatblygu cynlluniau CESP.  Gwnaeth y Cyngor gais ar y cyd â Green Renewable Wales (GRW) Ltd am inswleiddio waliau allanol mewn 25 eiddo perchen-feddiannaeth yng Nghaerau. Dywedwyd wrth y Cyngor bod y cais am £259,825 wedi bod yn llwyddiannus ddechrau mis Chwefror 2013 a bu'n rhaid cwblhau erbyn 31 Mawrth 2013.  Felly, derbyniodd Cyngor Pen-y-bont ar Ogwr gyfanswm cyllid o £315,875 gan Lywodraeth Cymru. Talwyd y cyllid ar gyfer y ddau brosiect i Green Renewable Wales Ltd gan yr Awdurdod.

Llwyddodd prosiect GRW Ltd i reoli'r ddau gynllun a phenodi isgontractwyr i wneud y gwaith, gan gynnwys WalesCo.  Penodwyd yr un contractwyr ac isgontractwyr hefyd gan GRW Ltd a WalesCo i ddefnyddio cyllid (CESP) a enillwyd ganddynt drwy gwmnïau ynni i weithio ar eiddo ychwanegol yng Nghaerau.  Arweiniodd hyn at waith tebyg yn cael ei wneud gan yr un contractwyr er gwaethaf y ffrwd ariannu.  Mae'n amlwg nad oedd perchnogion yr eiddo yn ymwybodol pa ffrwd ariannu a ddefnyddiwyd ar eu heiddo.

Parhaodd y Prif Weithredwr drwy gadarnhau yr amcangyfrifwyd bod gan 150 o eiddo yn ward Caerau boeleri newydd, inswleiddio atigau, inswleiddio waliau allanol (EWI) a gwaith inswleiddio waliau mewnol (IWI) a wnaed rhwng 2012 a 2013, gan ddefnyddio arian o wahanol ffrydiau ariannu. Roedd gan 70 o'r eiddo hyn waith a wnaed drwy'r cyllid a weinyddir gan y Cyngor, ac roedd gan 25 o eiddo waith EWI a IWI.  Yn seiliedig ar wybodaeth a gasglwyd, roedd gan gyfanswm o 104 o'r 150 eiddo waith EWI ac IWI a wnaed yng Nghaerau ar hyn o bryd, felly ni ariannwyd na gweinyddwyd 79 o'r rhain gan y Cyngor.

Esboniodd y bu nifer o gwynion ynghylch safon hyn ers cwblhau'r gwaith yn 2013, a gynhaliwyd gan y contractwyr. Roedd y rhan fwyaf o'r cwynion yn ymwneud â'r inswleiddio waliau allanol a mewnol a wnaed drwy'r holl ffrydiau ariannu.

O ystyried pryderon parhaus a ddygwyd i sylw'r Cyngor, yn 2018, gofynnwyd i Wasanaeth Archwilio Mewnol Pen-y-bont ar Ogwr gynnal adolygiad gan y Prif Weithredwr blaenorol i ganfod i ba raddau yr oedd polisïau a gweithdrefnau'r Cyngor wedi'u cymhwyso neu heb eu cymhwyso mewn perthynas â chynllun ariannu Arbed ar gyfer y cyfnod rhwng mis Medi 2012 a mis Ebrill 2013 yng Nghaerau. Amlygodd canfyddiadau'r Archwiliad Mewnol nifer o faterion gweithdrefnol mewnol yn ymwneud ag agweddau llywodraethu, gwneud penderfyniadau, caffael, monitro a rheoli'r cyllid a weinyddir gan y Cyngor ar gyfer y cynllun hwn ar hyn o bryd.

Gan droi at y sefyllfa bresennol, cadarnhaodd y Prif Weithredwr ei fod ef a Llywodraeth Cymru wedi cytuno i werthuso'r gwaith a wnaed yn Arbed 1 yn ward Caerau. Rhagwelwyd y byddai arolwg a gomisiynwyd ar y cyd yn cael ei gynnal, fodd bynnag, ni chafodd y cyd-gomisiwn ei wireddu ac felly comisiynodd y Cyngor NuVision Energy (Wales) Ltd (NuVision) wedyn, i gynnal astudiaeth ar sampl o gartrefi o fewn y rhaglen gyfan yng Nghaerau.

Cynhaliwyd ymchwiliad a gwerthusiad anfewnwthiol gan NuVision gyda'r amcanion o ganfod:

•           A yw'r mesurau wedi gostwng biliau ynni i breswylwyr?

•           A yw'r mesurau wedi sicrhau arbedion carbon?

•           A allai'r eiddo symud i ffwrdd o foeler nwy i bwmp gwres ar hyn o bryd?

•           Beth yw cyflwr presennol y mesurau sydd wedi'u gosod?

Arolygodd adroddiad NuVision (a atodir yn Atodiad 1 i'r adroddiad) gyfanswm o 32 eiddo (fel sampl) ond oherwydd diffyg gwybodaeth sylfaenol, nid oedd yn bosibl mesur yn gywir naill ai'r arbedion carbon neu gost a gynhyrchwyd gan y mesurau.  Fodd bynnag, wrth asesu cyflwr presennol y mesurau a osodwyd, nodwyd diffygion ym mhob un. Roedd gan saith o'r eiddo hyn a arolygwyd gan NuVision waith a wnaed drwy'r ffrwd ariannu a weinyddir gan y Cyngor.  Roedd gweddill yr eiddo wedi gweithio gan ddefnyddio cyllid gan ffrydiau ariannu eraill nad oeddent yn cael eu gweinyddu gan y Cyngor.

Daeth Atodiad 1 i'r casgliad bod rhywfaint o'r gwaith yn ddiffygiol, a pheth ohono'n sylweddol felly. Er bod achos dros gymryd camau adferol i bob eiddo a arolygwyd, dywedodd hefyd ei bod yn bosibl na fyddai pob perchennog t? am i waith pellach gael ei wneud o ystyried yr amhariad anochel. Mae adroddiad NuVision wedi darparu amcangyfrif o gost fesul eiddo o £16,000 a fydd yn golygu cael gwared ar insiwleiddio waliau, gwneud yn dda ac ailaddurno lle bo angen.   Fodd bynnag, mae'r costau hyn yn ddangosol yn unig a byddent yn amrywio rhwng eiddo. Er mai dim ond sampl o gartrefi a arolygwyd, fe'i hystyrir yn sampl o faint rhesymol ac mae rhywfaint o unffurfiaeth yn y diffygion a nodwyd.  Felly, roedd yn rhesymol tybio y byddai diffygion yn cael eu nodi yn y rhan fwyaf neu'r cyfan o'r 25 eiddo lle gweinyddwyd cyllid drwy'r Cyngor, lle gosodwyd insiwleiddio waliau mewnol ac allanol. Roedd hefyd yn amlwg o adroddiad NuVision fod yr un diffygion yn bresennol ni waeth sut yr ariannwyd y gwaith.

I grynhoi, dywedodd y Prif Weithredwr fod y dulliau ariannu a'r broses o weithredu holl raglen Arbed 1 yng Nghaerau yn ystod 2012 a 2013, yn weddol gymhleth.  Mae’r ffaith bod amser wedi pasio o ran y mater hanesyddol hwn a'r ffaith nad yw swyddogion y Cyngor sy'n ymwneud â chyflawni'r cynllun bellach yn gweithio i'r Cyngor, wedi gwneud ymchwilio a llunio'r adroddiad yn fwy anodd.  Fodd bynnag, roedd yn amlwg o'r gwaith a'r arolwg annibynnol a wnaed, fod y Cyngor yn ymwneud â gweinyddu cyllid ar gyfer 70 eiddo yn ward Caerau.  O'r rhain roedd 25 yn canolbwyntio'n bennaf ar inswleiddio waliau allanol a waliau mewnol.  Roedd yn amlwg o'r arolwg anfewnwthiol o gyflwr adeiladu nad yw llawer o'r gwaith inswleiddio waliau, boed ar eiddo lle'r oedd y Cyngor yn gweinyddu'r cyllid neu pan oedd partïon eraill yn gyfrifol, o safon y byddai perchnogion tai yn ei disgwyl.

Felly, roedd yn bwysig ei fod wedi dod i'r casgliad bod y Cyngor yn ceisio cysylltu cyn gynted â phosibl â rhanddeiliaid perthnasol eraill sy'n ymwneud â'r rhaglen EWI / IWI ehangach yng Nghaerau, i archwilio'r opsiynau sydd ar gael a phenderfynu a ellir cytuno ar ddull gweithredu cyfunol a chyson i fynd i'r afael â materion a godwyd yn yr adroddiad/Atodiad amgaeedig.  

Mynegodd pob un o Aelodau'r Cabinet, yn eu tro, bryderon mawr yngl?n â chynnwys yr adroddiad.

Cadarnhaodd yr Aelod Cabinet – Cymunedau, fod inswleiddio waliau ceudod ac inswleiddio waliau allanol yn cael ei ystyried i gynnig yr inswleiddiad yr oedd ei angen ar lawer o gartrefi. Fodd bynnag, bydd inswleiddio sy'n cael ei osod yn anghywir yn achosi mwy o niwed na lles ac yn anffodus, ar y pryd, nid ddeallwyd canlyniadau hynny'n digwydd yn dda.

Lansiwyd y cynllun gan Lywodraeth Cymru i fynd i'r afael â thlodi tanwydd ac i gyfrannu at leihau allyriadau carbon yn rhai o ardaloedd tlotaf Cymru, ac fe'i cynhaliwyd mewn mwy na 6,000 o gartrefi ledled Cymru rhwng 2011 a 2013, gan amrywiaeth o gontractwyr, rhai ohonynt fel y'i gwelwyd, yn ddibrofiad a heb eu hyfforddi'n llawn.

Yn y 1990au a dechrau'r 2000au, gyda chostau ynni cynyddol, roedd y llywodraeth yn cefnogi gwahanol grantiau a chynlluniau ariannu fel un pwnc yr adroddiad, i ddarparu mwy o eiddo gydag insiwleiddio waliau ceudod gan ddefnyddio insiwleiddio ôl-ffitio, ar gyfer yr eiddo hynny sydd â cheudodau ac insiwleiddio waliau allanol i'r rhai heb. Cwblhawyd gwaith inswleiddio wedyn ar eiddo ledled y DU. Er mai bach iawn oedd y problemau a gofnodwyd ar y dechrau, roedd gwaddol bellach o insiwleiddio wedi'i osod yn anghywir mewn miloedd o dai ledled y DU gyfan, a oedd, yn anffodus, yn cynnwys y cynllun yng Nghaerau, ymhlith eraill mewn nifer o wahanol ardaloedd ledled Cymru, fel rhan o raglen Arbed.

Roedd hyn, wrth gwrs, yn peri pryder mawr, yn enwedig yng ngoleuni'r cynnydd rhagorol sydd wedi'i wneud yn lleol ar waith arall nad yw'n gysylltiedig sy'n anelu at ddarparu atebion ynni rhatach a glanach i breswylwyr.

Roedd y Cyngor yn cysylltu â gweinyddwyr ariannu eraill i drafod canfyddiadau adroddiad NuVision a byddai disgwyl diweddariadau pellach mewn perthynas â hyn, wrth i'r sefyllfa ddatblygu ymhellach.

Roedd canlyniad y gwaith wedi bod yn ddinistriol i berchnogion yr eiddo yr effeithiwyd arnynt yng Nghaerau, fel y portreadwyd gan y dystiolaeth ffotograffig yn yr adroddiad, cadarnhaodd yr Aelod Cabinet – Cenedlaethau'r Dyfodol a Lles.

Teimlai'r Aelodau ei bod yn bwysig bod hwn yn ddigwyddiad ynysig mewn perthynas â gwaith a wnaed gan y Cyngor ar gynlluniau tai mawr gwahanol eraill.

Cadarnhaodd y Prif Weithredwr fod tystiolaeth yn awgrymu bod hwn yn fater hanesyddol untro a oedd yn ymwneud â Chynllun Arbed 1 yng Nghaerau yn unig. Roedd materion cysylltiedig eraill, ychwanegodd, a oedd wedi codi rhai pryderon, o ran cydymffurfio â Rheolau Gweithdrefn Contractau'r Cyngor a rheoli cyllid allanol yn effeithiol, ac roedd y ddau ohonynt hefyd wedi cael eu craffu o ganlyniad i'r prosiect.

Teimlwyd hefyd fod y Cabinet wedi cynghori bod yn rhaid i'r Cyngor gydnabod yn agored yr effeithiau dinistriol a oedd wedi digwydd ar drigolion yr eiddo yr effeithiwyd arnynt ac ymddiheuro am y crefftwaith hwn. Roedd angen i'r Awdurdod fod yn gwbl agored a thryloyw i'r perwyl hwn, ychwanegodd yr Aelod Cabinet – Gwasanaethau Cymdeithasol a Chymorth Cynnar.

Ychwanegodd y Prif Weithredwr fod hyn wedi digwydd ac y byddai'n parhau felly. Roedd y Cyngor wedi cynnwys Archwilio Mewnol ac Allanol yn yr ymchwiliadau, yn ogystal ag Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru. Byddai'r adborth o unrhyw ganfyddiadau allweddol yn rhan o adroddiadau dilynol i'r Pwyllgorau perthnasol.

Gofynnodd y Dirprwy Arweinydd pryd y byddai'r Cabinet yn cael adroddiad dilynol pellach, yn amlinellu'r ffordd ymlaen mewn perthynas â'r mater hwn.

Cadarnhaodd y Prif Weithredwr y byddai hyn yn y Flwyddyn Newydd a gobeithio i gyfarfod y Cabinet ym mis Chwefror.

Gofynnodd yr Aelod Cabinet – Addysg ac Adfywio, faint o eiddo yng Nghaerau a fu'n destun gwaith gwella waliau mewnol ac allanol a faint o'r rhain a fu'n destun cyllid a weinyddir gan y Cyngor.

Dywedodd y Prif Weithredwr fod cyfanswm o 150 o eiddo wedi'u cynnwys yng Nghynllun Arbed 1. Roedd 104 o'r rhain wedi bod yn destun gwaith wal mewnol/allanol, gyda dim ond 25 o'r rhain wedi'u cyflawni drwy gyllid a weinyddir gan yr awdurdod lleol. Fodd bynnag, roedd y Cyngor wedi cymryd rhan uniongyrchol mewn rhyw fath o waith gwella mewn 70 o'r eiddo uchod. Ychydig iawn o gwynion a gafwyd o ganlyniad i wella boeleri a gwaith inswleiddio atigau.

Cwblhaodd yr Arweinydd y ddadl ar yr adroddiad pwysig hwn, drwy estyn ei ymddiheuriadau i drigolion yr eiddo y mae'r prosiect yn effeithio'n andwyol arnynt. Ychwanegodd fod peth o'r gwaith a wnaed o safon annerbyniol. Sicrhaodd y trigolion yr effeithiwyd arnynt bod y Cyngor yn cymryd y mater hwn o ddifrif ac y byddai'n datrys y materion hyn drwy ba ddulliau bynnag yr ystyriwyd eu bod yn briodol ac yn angenrheidiol, mewn modd agored a thryloyw. Byddai disgwyl adroddiadau pellach y dywedodd y byddent yn aros, cyn gynted â phosibl, fel y cadarnhaodd y Prif Weithredwr.

PENDERFYNWYD:                              Bod y Cabinet wedi:

•           Nodi cynnwys adroddiad NuVision a bod y Cyngor yn gyfrifol am weinyddu'r cyllid ar gyfer 70 eiddo, ac roedd gan 25 eiddo waith inswleiddio waliau allanol/inswleiddio waliau mewnol.

•           Dirprwyo awdurdod i'r Prif Weithredwr i ymgysylltu â rhanddeiliaid perthnasol sy'n ymwneud â'r rhaglen inswleiddio waliau allanol / inswleiddio waliau mewnol ehangach yng Nghaerau, ac archwilio ymhellach yr opsiynau sydd ar gael gyda'r bwriad o gyflwyno adroddiad pellach i'r Cabinet i'w ystyried.

•           Nodi y bydd yr adroddiad Archwilio Mewnol a gwblhawyd yn ddiweddar ar Reolau Gweithdrefn Contract presennol y Cyngor a phrosesau caffael ar gyfer cynlluniau a ariennir yn allanol yn cael eu cyflwyno i'r Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio.