Cyflwynodd y Prif Swyddog Dros Dro - Cyllid, Perfformiad a Newid adroddiad a roddodd ddiweddariad i'r Pwyllgor ynghylch Deddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 a diwygiadau arfaethedig i Gylch Gorchwyl y Pwyllgor.

Dywedodd fod y Ddeddf wedi'i phasio gan y Senedd ar 18 Tachwedd 2020 a'i bod wedi derbyn Cydsyniad Brenhinol ar 20 Ionawr 2021. Roedd y ddeddfwriaeth yn ymdrin ag ystod o feysydd fel diwygio etholiadol, cyfranogiad y cyhoedd, llywodraethu a pherfformiad a gweithio rhanbarthol. Nod y Ddeddf oedd darparu dull symlach o berfformiad, llywodraethu a gwella da a chyflwynodd y canlynol:

• Diwygio Trefniadau Etholiadol ar gyfer llywodraeth leol
• P?er Cymhwysedd Cyffredinol
• Diwygio cyfranogiad y cyhoedd mewn llywodraeth leol
• Diwygiadau ynghylch llywodraethu ac arweinyddiaeth ddemocrataidd
• Diwygio'r drefn perfformiad a llywodraethu
• Gweithio Cydweithredol
• Uno Gwirfoddol prif gynghorau

Esboniodd y Prif Swyddog Dros Dro - Cyllid, Perfformiad a Newid fod y Ddeddf a gyflwynwyd yn ymgynghori o'r blaen ar ddiwygiadau i newid Pwyllgorau Archwilio gan gynnwys:

• Ar gyfer Mai 2021, ailenwi'r Pwyllgor yn Bwyllgor Llywodraethu ac Archwilio;

• O fis Mai 2022, rhagnodwyd newidiadau i aelodaeth a Chadeirydd - traean o'r aelodau i fod yn Aelodau Lleyg a'r Cadeirydd i fod yn Aelod Lleyg hefyd;

• Disodli dyletswyddau archwilio ac adrodd gyda dyletswyddau o ran hunanasesu ac asesu panel (Adolygiad cymheiriaid), gan gynnwys dyletswyddau i:

o   ystyried fersiynau drafft a therfynol adroddiad hunanasesu'r Cyngor;

o   o leiaf unwaith yn ystod y cyfnod rhwng dau etholiad cyffredin yn olynol, i ystyried adroddiad Asesiad Perfformiad y Panel Annibynnol;

o   adolygu ymateb y Cyngor i adroddiad Asesiad Perfformiad y Panel Annibynnol;

Esboniodd y Prif Swyddog Dros Dro - Cyllid, Perfformiad a Newid y cynigiwyd y dylid diwygio Cylch Gorchwyl y Pwyllgor yn Rhan 3 o Gyfansoddiad y Cyngor i gynnwys y pwyntiau a restrir ym mharagraff 4.2 o'r adroddiad. Ychwanegodd, yn ychwanegol at hyn, y nodwyd bod angen diweddaru pwrpas y Pwyllgor i adlewyrchu cyfrifoldebau ynghylch llywodraethu a'r ddeddfwriaeth newydd. Felly, cynigiwyd y dylid diweddaru pwrpas y Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio yn unol â pharagraff 4.3 o'r adroddiad.

Soniodd Aelod am y pwynt y dylai traean o aelodau’r Pwyllgorau fod yn aelodau Lleyg, a oedd yn cynnwys y cadeirydd. Gofynnodd a oedd sefyllfa ddiofyn y gallai'r Pwyllgor ei chymryd pe byddent yn aflwyddiannus i gael traean o aelodau lleyg. Cadarnhaodd y Prif Swyddog Dros Dro - Cyllid, Perfformiad a Newid nad oedd ganddi’r manylion yngl?n â hyn ac roedd yn disgwyl y byddai rhywfaint o ganllawiau yn dilyn yn agosach at ddyddiad gweithredu’r rhan hon o’r Ddeddf.

Soniodd Aelod y byddai goblygiadau cost yn y dyfodol i rai o'r newidiadau. Gofynnodd a oedd y Cyngor yn ymwybodol o beth fyddai'r costau hyn. Dywedodd y Prif Swyddog Dros Dro - Cyllid, Perfformiad a Newid nad oedd ganddi fanylion y rhain, ond unwaith y cadarnhawyd y manylion am yr hyn y disgwylid i'r Cyngor ei wneud, pa grantiau neu adnoddau oedd ar gael ac ati, byddai'r costau hyn yn dod yn fwy eglur. Wedi'i nodi.

Dywedodd y Cadeirydd, gan fod gan y Pwyllgor gyfrifoldeb newydd i adolygu effeithiolrwydd proses gwynion y Cyngor, a oedd yn bosibl cael adroddiad i'r Pwyllgor yn chwarter 3 y flwyddyn ariannol i ddeall sut roedd y broses gwynion yn cael ei rheoli ar hyn o bryd. Cytunodd y Prif Swyddog Dros Dro - Cyllid, Perfformiad a Newid i gynnig hyn gan ei fod yn rôl bwysig i'r Pwyllgor, ond hefyd roedd yn ddefnyddiol helpu i ddeall nifer y cwynion a pha fathau o gwynion a oedd yn cael eu derbyn. Gofynnodd y Pwyllgor am adroddiad ar y broses gwynion, fel y gallent ymgyfarwyddo â'r broses a'r niferoedd.

Gofynnodd y Cadeirydd, pan wnaed eglurhad pellach o ran y newidiadau i'r Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio, a ellid darparu sesiynau hyfforddi i ddarparu gwell dealltwriaeth o'r newidiadau a'u goblygiadau. Awgrymodd y Prif Swyddog Dros Dro - Cyllid, Perfformiad a Newid y dylid darparu'r hyfforddiant hwn ochr yn ochr â'r hyfforddiant ar atal twyll. Cytunodd yr aelodau y byddai hyn o fudd i'r Pwyllgor.

PENDERFYNWYD:                    Bod y Pwyllgor:

• Yn nodi'r adroddiad a'r diwygiadau rhagnodedig i'r Pwyllgor cyfredol;

• Yn nodi'r diwygiadau arfaethedig i'r Cylch Gorchwyl a phwrpas y Pwyllgor i'w cyflwyno i'r Cyngor i'w cymeradwyo.

• Yn gofyn am i fanylion y broses a nifer y cwynion gael eu dwyn i gyfarfod Pwyllgor yn y dyfodol yn ddiweddarach eleni.