Gwahoddwyr:

Cynghorydd Hywel Williams - Dirprwy Arweinydd

Cynghorydd Stuart Baldwin - Aelod Cabinet Cymunedau

Janine Nightingale - Cyfarwyddwr Corfforaethol, Cymunedau

Gill Lewis - PennaethCyllid, Perfformiad a Newid dros dro

Zak Shell - Pennaeth Gweithrediadau - Gwasanaethau Cymunedol

Sian Hooper - Rheolwr Gwasanaethau Gwastraff

Cyflwynodd y Cyfarwyddwr Corfforaethol - Cymunedau adroddiad ynghylch y trefniadau ar gyfer y gwasanaeth gwastraff ar ôl 2024, gan fod y cytundeb ailgylchu casglu gwastraff presennol yn dod i ben ym mis Mawrth 2024.  Er bod y contract presennol wedi perfformio'n dda yn erbyn safonau cenedlaethol, dywedodd mai'r anhawster a wynebir oedd yr ansicrwydd sy'n gysylltiedig â’r contract gwasanaeth gwastraff yn y dyfodol, a rhoddodd grynodeb ohonynt o’r adroddiad.  Cyflwynodd y Pennaeth Gweithrediadau - Gwasanaethau Cymunedol yr adroddiad.

Dywedodd y Dirprwy Arweinydd ei bod yn hysbys bod y cam hwn yn dod, a bod trafodaethau wedi'u cynnal fel Cabinet.  Roedd safbwynt Llywodraeth Cymru (LlC) wedi newid, ac efallai y byddai'r targedau hefyd yn newid ond roedd yn amlwg nifer o bethau yn ansicr, felly byddai'n annoeth mynd ymlaen i gyfnod caffael yr adeg honno.

Dywedodd Aelod ei fod braidd yn siomedig nad oedd wedi clywed am yr opsiwn o gaffael yn fewnol, ac roedd am drafod y mater. Derbyniodd fod llawer o ddata cadarnhaol a pherfformiad da wedi bod, ond nid oedd y data cymharol gan Awdurdodau Lleol eraill wastad yn briodol gan fod hwn yn gontract allanol. Roedd angen diolch yn fawr i'r cyhoedd, a oedd wedi cymryd rhan ac wedi gwneud i'r ffigurau weithio. O ran y costau, yr oedd yr Aelod yn pryderu y gallai’r gost isel fod o ganlyniad i delerau ac amodau anffafriol i staff, o gymharu â’r hyn y gallent eu cael pe baent yn cael eu cyflogi'n uniongyrchol. Dywedodd yr Aelod y byddai'n hoffi clywed y ddadl a chael y ffigurau, y costau, y dadansoddiad, a'r manteision costau a ddeillia o ddod â phethau'n ôl yn fewnol, gan ei fod o’r farn mai rheolaeth uniongyrchol oedd y ffordd orau o ddelio â'r holl ansicrwydd.

Atebodd yr Aelod Cabinet Cymunedau nad oedd am ddweud na fydd trafodaethau o’r fath yn digwydd; ond ar hyn o bryd roedd yr adroddiad yn ymwneud â'r posibilrwydd o ofyn am estyniad i'r contract presennol er mwyn caniatáu i'r Awdurdod Lleol edrych ar yr opsiynau gorau wrth barhau.  O ran y ffigurau, roedd 85% o bobl o'r farn bod y gwasanaeth yn gymedrol neu’n well, a byddai'n well ganddo gymedrol na gwael neu wael iawn, gan ystyried ei fod yn wasanaeth a oedd yn derbyn beirniadaeth gan y cyhoedd yn aml.  Dywedodd fod yr adroddiad heddiw yn ymwneud ag ymestyn y contract yn hytrach nag thrafod y materion ehangach, ond pan fydd y goblygiadau ehangach hynny yn cael eu trafod gallai hyn ddychwelyd at y Pwyllgor Craffu.

Eglurodd y Pennaeth Gweithrediadau – Gwasanaethau Cymunedol, o ran yr opsiynau, mai trafodaethau yn y dyfodol fyddent ynghylch sut y gallai'r Awdurdod Lleol ddarparu'r gwasanaeth yn y tymor hir. Yn y cyfamser, roedd yr adroddiad hwn yn ceisio archwilio'r holl resymau dros yr ansicrwydd, ac mai'r ateb gorau a mwyaf syml ar hyn o bryd oedd cael estyniad byr, o gofio bod yr holl ddata'n dangos bod pethau'n iawn ar hyn o bryd

Dywedodd yr Aelod nad oedd yn deall pam na ellid cynnal y trafodaethau hynny yn awr a thros y misoedd nesaf, gan mai dyma’n union yr oedd diben craffu.

Eglurodd y Cyfarwyddwr Corfforaethol - Cymunedau y byddai'r sgyrsiau hynny'n digwydd ynghylch contract yn y dyfodol, ond ei bod ychydig yn rhy gynnar i gael y trafodaethau hynny yn awr oherwydd yr ansicrwydd a'r ffactorau anhysbys. Roedd yn deall bod yr Aelodau'n bryderus, ond yn eu sicrhau y byddai'r trafodaethau hynny'n cael eu cynnal. 

Cyfeiriodd Aelod at ddeddfwriaeth sy'n cael ei chyflwyno gan Lywodraeth Cymru i osod y cyfrifoldeb am waith gorfodi parcio ar balmentydd ar ysgwyddau’r awdurdodau lleol yn hytrach na’r Heddlu.  Roedd yn pryderu y byddai hyn yn effeithio ar fynediad cerbydau sbwriel / ailgylchu mawr at strydoedd eithaf cul. Gofynnodd a fyddai'r Awdurdod yn rhoi gorchmynion rheoleiddio traffig ar waith, a phryd y byddai aelodau lleol yn cael golwg, fesul ward, ar ble y byddai'r rheoliadau'n cael eu caniatáu a lle na fyddent.

Dywedodd y Pennaeth Gweithrediadau - Gwasanaethau Cymunedol fod dau newid mawr mewn deddfwriaeth traffig dros y flwyddyn i ddod; terfynau cyflymder 20 milltir yr awr mewn ardaloedd preswyl, a; gwaith gorfodi ar gyfer parcio ar balmentydd. Nid oedd y naill na'r llall mewn grym eto a byddai'r manylion ar gael yn ystod yr wythnosau nesaf. O ran parcio ar balmentydd, ni fyddai'n addas ym mhobman a byddai'n rhaid cael ardaloedd dynodedig lle bydd parcio ar balmentydd yn cael ei ganiatáu.  Dywedodd fod pwysau yn y gyllideb a gymeradwywyd ar gyfer eleni, a oedd yn nodi bod yr Adran Draffig angen mwy o adnoddau i ddygymod â’r gofynion ychwanegol dros y blynyddoedd nesaf ac roedd recriwtio ar y gweill i lenwi'r swyddi hynny.  Roedd yn ymwybodol bod potensial i hyn gael effaith, a byddai'n rhaid cynllunio'n ofalus iawn a byddai adroddiadau ar hyn yn y dyfodol.

Cyfeiriodd Aelod at ddinasyddion yn rhoi bwyd yn eu bagiau glas a'r ymdrechion a wnaed i addysgu preswylwyr i roi bwyd yn y gwastraff bwyd.  Roedd hi'n synnu nad oedd ymdrechion mawr i fynd i’r afael â hyn wedi digwydd yn y gorffennol, a theimlai fod angen gweithio gyda'r contractwr i geisio lleddfu'r broblem hon.

Cydnabu'r Pennaeth Gweithrediadau - Gwasanaethau Cymunedol fod yr adroddiad yn crybwyll mai dyma un o'r meysydd ffocws dros y blynyddoedd nesaf, er mwyn i'r Awdurdod Lleol gyrraedd y targed ailgylchu statudol o 70%.  Fodd bynnag, ar hyn o bryd, roedd hwn yn fater mor fawr fel na fyddai llawer o ddiben ceisio adnabod unigolion ac roedd angen iddo fod ychydig yn ehangach. Roedd nifer o ymgyrchoedd ailgylchu yn targedu bwyd eisoes wedi'u gwneud yn y gorffennol, ac roeddent wedi bod yn llwyddiannus yn ôl y mesuriadau a wnaed cyn yr ymgyrchoedd ac ar eu hôl. Er bod hyn yn dal i fod yn broblem roedd pobl yn ymgysylltu â'r gwasanaeth ailgylchu bwyd. Fodd bynnag, roedd cyfle i leihau faint o fwyd a roddir yn y bagiau gan ddefnyddio ystod o fesurau, gan gynnwys rhywfaint o addysg, gweithio gyda'r contractwr, ac yn y pen draw rhyw fath o fesurau gorfodi i hyrwyddo ailgylchu bwyd i'r rhai nad ydynt yn ymwneud yn llwyr â'r gwasanaeth bwyd.

Dywedodd Aelod nad oedd yn gwbl fodlon â’r dull o geisio ymestyn y contract am 2 flynedd, a gofynnodd am ragor o wybodaeth pam nad ydynt yn mynd ar drywydd tendr cystadleuol. Ychwanegodd nad oedd unrhyw frwdfrydedd mawr i ddod â'r gwasanaeth yn fewnol, a gofynnodd am gadarnhad pa mor hir fyddai'r estyniad, er nad oedd yn credu ei fod yn cynrychioli dull trwyadl o gaffael cyhoeddus a gwerth am arian.  Gofynnodd a oedd y Prif Swyddog Dros Dro Cyllid, Perfformiad a Newid yn credu ei fod yn cynrychioli gwerth am arian ar gyfer y pwrs cyhoeddus.

Dywedodd y Pennaeth Gweithrediadau - Gwasanaethau Cymunedol fod y contract presennol wedi’i gaffael mewn amgylchedd cystadleuol, gyda phwysiad o 70% ar gyllid, er mwyn sicrhau gwerth da am arian. Nid oedd yr Awdurdod yn bwriadu ymestyn am y saith mlynedd gyfan, oherwydd byddai hynny'n golygu cynnal trafodaethau am fflyd newydd o gerbydau, a'r problemau y soniwyd amdanynt sy’n golygu na fyddai dewis fflyd newydd o gerbydau yn briodol ar hyn o bryd.  Roedd yn ymwneud â chael cwpl o flynyddoedd ychwanegol o'r cerbydau presennol.

Cadarnhaodd y Prif Swyddog Dros Dro Cyllid, Perfformiad a Newid nad oedd hi yn gyfrifol am gaffael mewn gwirionedd, ond roedd yn cydnabod yr hyn yr oedd y Pennaeth Gweithrediadau - Gwasanaethau Cymunedol wedi'i ddweud o ran ei fod yn gaffaeliad priodol ac y byddai ystyriaeth yn cael ei roi i werth am arian. Roedd wedi perfformio’n dda ar draws y dangosyddion o'i gymharu â chontractau sbwriel eraill. Roedd hyn yn ymwneud ag ymestyn y contract, yn hytrach na rhedeg y contract cyfan eto, a bydd cryn dipyn o waith yn cael ei wneud i edrych ar y costau ac ar ddewisiadau eraill.  Nododd y pwysau ar y gyllideb refeniw a chyfalaf pe bai'r Awdurdod Lleol yn dechrau prynu fflyd o gerbydau, byddai hynny yn gost enfawr, ac nid oedd sicrwydd y byddai dod â hyn yn fewnol yn rhoi gwell gwerth am arian. Roedd yr awdurdodau â chasgliad mewnol yn aml yn ei chael hi'n anodd denu staff, a oedd yn fater o enw da i'r Cyngor er nad oedd i'r darparwr.

Rhoddodd y Cyfarwyddwr Corfforaethol - Cymunedau sicrwydd i'r Aelodau mai estyniad oedd hwn a byddai dulliau amgen a ffurflenni contract yn cael eu hystyried ac, os oes angen, byddai opsiwn caffael yn cael ei ystyried.

Nododd yr Aelod fod y Pennaeth Gweithrediadau - Gwasanaethau Cymunedol wedi crybwyll bod y contract gwreiddiol gyda Kier wedi'i gaffael gyda gwerth am arian mewn golwg, a gofynnodd sut yr oedd yr Awdurdod Lleol yn gwybod y byddai hyn yn dal i gynrychioli gwerth am arian yn 2024.  Siawns na fyddai tendro'r contract i nifer o ddarparwyr yn caniatáu i'r Awdurdod Lleol feincnodi yn erbyn contractwyr preifat.  Pe bai'r contract yn cael ei ymestyn roedd angen eglurhad pellach ar beth fyddai'r bwlch hwnnw, gan fod yr adroddiad yn dweud hyd at saith mlynedd ac nad oedd yn rhoi terfyn ar y raddfa amser.

Cadarnhaodd y Cyfarwyddwr Corfforaethol - Cymunedau mai'r bwriad oedd rhoi estyniad o uchafswm o ddwy flynedd er mwyn darparu digon o amser i’r ansicrwydd ddod yn eglur, i’w datrys, ac yna i gaffael contract newydd os mai dyna oedd y dewis oedd yn cael ei ffafrio, ac mai hyd oes y cerbydau presennol oedd dwy flynedd.

Eglurodd y Pennaeth Gweithrediadau – Gwasanaethau Cymunedol fod yr adroddiad yn nodi dwy i dair blynedd, ond roedd yn gwbl ddibynnol ar yr hyn y gallai'r Awdurdod Lleol ei gael allan o'r fflyd bresennol.

Nododd yr Aelod, pe bai’r estyniad hyd at dair blynedd, y byddai'n rhwymo dwylo'r weinyddiaeth nesaf yn gyfan gwbl ac nad oedd yn fodlon â hynny.

Eglurodd Cymunedau'r Aelod Cabinet, mewn ymateb i ddatganiad yr Aelod nad oedd brwdfrydedd dros ddod â’r gwasanaeth yn fewnol, nad diffyg brwdfrydedd oedd ond, yn hytrach, nad oedd yr opsiynau hynny wedi’u hymchwilio eto ac felly ni ellid penderfynu a oedd brwdfrydedd neu ddim i ddod â’r gwasanaeth yn fewnol ynteu i barhau i gael cytundebau allanol.  Byddai'r opsiynau'n parhau i gael eu hystyried er mwyn gwneud y penderfyniad ar y ffordd orau ymlaen.

Holodd yr Aelod pam na edrychwyd ar yr opsiynau cyn diwedd cyfnod y contract i arbed yr Awdurdod Lleol rhag bod mewn sefyllfa lle byddai’n rhaid ymestyn y contract.

Ailadroddodd y Cyfarwyddwr Corfforaethol Cymunedau eu bod wedi edrych ar y contract, ond bod cymaint o ansicrwydd fel ei bod yn annoeth gwneud y penderfyniadau hynny ar hyn o bryd yn seiliedig ar bopeth a oedd yn yr adroddiad. Roedd angen datrys ar yr ansicrwydd hynny i sicrhau bod y contract cywir yn cael ei gaffael.

Diolchodd Aelod i'r Aelod Cabinet am gadarnhau bod yr holl opsiynau'n dal ar y bwrdd, ac ailadroddodd bwyntiau a wnaed gan yr Aelod blaenorol, ond roeddent yn teimlo'n siomedig nad oedd yr opsiwn mewnol ac opsiynau eraill bellach yn cael eu trafod fel rhan o'r adroddiad.

Ailadroddodd y Cyfarwyddwr Corfforaethol Cymunedau ei phwynt eto, sef bod cymaint o ansicrwydd ar hyn o bryd na fyddai trafod yr opsiynau hynny yn benderfyniad gwybodus.  Does dim modd meincnodi contract newydd os nad yw’r targedau ar gyfer ailgylchu yn hysbys, heb wybod a fyddai'r cynllun poteli a’r safonau amgylcheddol yn dychwelyd, heb wybod sut y byddai fflyd ULEV yn edrych. Roedd swyddogion wedi bod yn agored ac yn onest ac wedi ymrwymo i ddychwelyd at y Pwyllgor Craffu i drafod y contract newydd ar yr adeg gywir, gan gynnwys trafod y pedwar maes o ansicrwydd gyda’r Aelodau pan oedd mwy yn hysbys amdanynt. Roedd llinell wedi'i thynnu o dan yr hyn a ddigwyddodd yn 2017 ac ni fyddai'r un camgymeriadau'n cael eu gwneud wrth symud ymlaen.

Y cyngor proffesiynol i'r Cabinet oedd nad dyma'r amser cywir, byddai'r ansicrwydd yn cael ei ddatrys a byddai'r trafodaethau hynny'n cael eu cynnal gyda Chraffu.

Dywedodd Aelodau'r Cabinet fod penderfyniad doeth yn cael ei wneud o ran gwario arian cyhoeddus yn y ffordd orau.

Diolchodd Aelod i’r Swyddogion am yr adroddiad a gofynnodd am y posibilrwydd y byddai cerbydau ULEV yn dod yn rhatach dros y blynyddoedd i ddod a beth fyddai'r gost bresennol o amnewid y fflyd.

Eglurodd y Pennaeth Gweithrediadau - Gwasanaethau Cymunedol y byddai'n swm mawr o arian a dyna pam fod y gwahaniaeth mewn pris rhwng cerbydau allyriadau isel iawn (ULEV) a cherbydau diesel, a phryd yw’r adeg gywir i brynu, mor bwysig i'r Awdurdod Lleol.  Byddai Llywodraeth Cymru yn cefnogi prynu ULEV ac yn sicrhau bod grantiau ar gael, a byddai'r Awdurdod Lleol yn awyddus iawn i’w defnyddio i dreialu rhai o'r cerbydau hyn a dechrau darganfod manteision ac anfanteision eu defnyddio, pa mor dda y byddent i’r ardal, yn enwedig gan nad oedd y pwynt tipio yn y MREC yn lleol, pa mor dda oedd y batris, ac ati.  Roedd llawer i'w ddysgu dros y flwyddyn nesaf a byddai'n dda gweld rhai yn cael eu treialu ym Mhen-y-bont ar Ogwr, ond byddai fflyd gyfan yn costio miliynau lawer ar hyn o bryd.

Gwnaeth y Pwyllgor yr argymhelliad canlynol:

     Ni allai'r Aelodau gefnogi ymestyn y contract Gwastraff presennol 

     am ddwy flynedd arall heb drafod y dewisiadau,

     y costau, a chynnal dadansoddiad costau a buddion a gwerth am arian i'r

     cyhoedd.