Cyng Freya Bletsoe i Aelod y Cabinet dros Cyllid, Adnoddau a Chyfreithiol

 

Mae adroddiadau dros y penwythnos ym mhapur newydd y Times wedi tynnu sylw at y ffaith y ceir o hyd mewn adeiladu cyhoeddus fel ysgolion, swyddfeydd, llyfrgelloedd ac yn y blaen, flynyddoedd yn ddiweddarach, lefelau sylweddol o asbestos yng ngwneuthuriad yr adeiladau hynny. Mae'r adroddiad yn datgan, er gwaethaf gwybod am y materion hyn, mai ychydig neu ddim y mae awdurdodau'n ei wneud i gael gwared ar yr asbestos ac felly liniaru'r risg i iechyd pobl.

 

Oherwydd y dylid yn gyfreithiol gadw cofrestr asbestos fesul ystafell o bob adeilad yr effeithiwyd arno, ac mae’n ddiamau y bydd asbestos yn nifer sylweddol o adeiladau y mae CBSP yn eu rheoli neu'n eu cynnal, hoffwn ofyn beth mae'r awdurdod hwn yn ei wneud i liniaru niwed yn y gweithle i athrawon, llyfrgellwyr a staff swyddfeydd oddi wrth effeithiau tymor hir asbestos a beth mae'r awdurdod hwn yn ei wneud i ddiogelu plant sy'n cael eu haddysgu mewn ystafelloedd sydd ag asbestos ynddynt - yn unol â'n rhwymedigaethau statudol dan Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol?

 

Hoffwn ofyn hefyd, fel aelod etholedig a Chadeirydd Craffu, am gael gweld y gofrestr risg ddiweddaraf ac adroddiadau cysylltiedig am yr asbestos sydd yn yr adeiladau yr ydym yn eu goruchwylio.

 

Cyng Ian Williams i Aelody Cabinet dros Cyllid, Adnoddau a Chyfreithiol

 

Gyda nifer yr ymwelwyr yng Nghanol Tref Pen-y-bont ar Ogwr yn ei chael yn anodd cyrraedd y lefelau cyn y pandemig, a gaf i ofyn i Aelod y Cabinet dros Gyllid, Adnoddau a Chyfraith pa gamau sy'n cael eu cymryd i weithio gyda chwmnïau bysiau er mwyn diogelu llwybrau presennol y bysiau (gweler ynghlwm) a lliniaru unrhyw doriadau pellach i’r gwasanaethau sy’n lleihau o hyd?

 

Ydy Aelod y Cabinet yn fodlon gwneud ymrwymiad i’r cyngor yma y bydd yn sicrhau na chaiff cymorthdaliadau eu torri ac na fydd yr achubiaeth i lawer o drigolion, sef y gwasanaethau bysiau lleol, yn gweld toriadau pellach yn ystod tymor y cyngor presennol hwn.

 

Cyng Martin Williams i'r Arweinydd

 

Mae Comin Walia Coety yn dirwedd unigryw sy'n cynnwys dros 1,000 hectar o'n bwrdeistref sirol, yn ymestyn o Bencoed i Sarn, Coety i Fryncethin a thu hwnt. Mae'r comin yn gynefin amrywiol ac yn nodwedd y dylem fod yn falch ohoni. Fodd bynnag, mae’n gornel o'n sir sydd wedi cael ei hanghofio i raddau helaeth ac wedi ei gadael i’w chynnal gan wirfoddolwyr ar gyllideb bitw. A all yr arweinydd ddweud wrthyf, os gwelwch yn dda, sut mae CBS Pen-y-bont ar Ogwr ar hyn o bryd yn cefnogi Walia Coety a pha gynlluniau sydd gan yr awdurdod i amddiffyn y cynefin hanfodol hwn ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol.

 

CyngTim Thomas i Aelod Cabinet dros y Newid yn yr Hinsawdd a’r Amgylchedd

A wnaiff Aelod y Cabinet ddatganiad ar ansawdd y d?r sy’n dod o’n hafonydd a'n moroedd o fewn y Fwrdeistref Sirol?

 

Y Cynghorydd Freya Bletsoe i Aelod y Cabinet dros Gyllid, Adnoddau a Chyfreithiol

 

Mae adroddiadau dros y penwythnos ym mhapur newydd y Times wedi tynnu sylw at y ffaith, flynyddoedd yn ddiweddarach, fod gan adeiladau cyhoeddus fel ysgolion, swyddfeydd, llyfrgelloedd ac yn y blaen lefelau sylweddol o asbestos yng ngwead yr adeiladau hynny. Mae’r adroddiad yn pwysleisio, er eu bod yn gwybod am y materion hyn, nad yw awdurdodau’n gwneud fawr ddim, os o gwbl, i gael gwared ar yr asbestos ac felly liniaru’r risg i iechyd pobl.

 

Yn gyfreithiol, dylid cadw cofrestr o asbestos fesul ystafell ar gyfer pob mangre yr effeithiwyd arno, ac nid oes gennyf amheuaeth y bydd nifer sylweddol o safleoedd y mae CBS Pen-y-bont ar Ogwr yn eu rheoli neu’n eu cynnal ag asbestos ynddynt, a gaf fi ofyn beth y mae’r awdurdod hwn yn ei wneud i liniaru niwed yn y gweithle i athrawon, llyfrgellwyr a staff swyddfa oddi wrth effeithiau hirdymor asbestos a beth mae’r awdurdod hwn yn ei wneud i ddiogelu plant sy’n cael eu haddysgu mewn ystafelloedd sydd ag asbestos ynddynt – yn unol â’n rhwymedigaethau statudol o dan Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol?

 

A gaf i hefyd ofyn, fel aelod etholedig a Chadeirydd y Pwyllgor Craffu, am gael gweld y gofrestr risg gyfredol a'r adroddiadau cysylltiedig ar gyfer asbestos sydd wedi ei gynnwys yn y safleoedd yr ydym ni’n eu goruchwylio.

 

Ymateb

 

Mewn ymateb i'r cwestiwn, byddem yn cynghori mai ymagwedd a pholisi'r awdurdod ar reoli asbestos yw mynd ati i reoli'r asbestos yn y fan a'r lle, er mwyn sicrhau bod cynhyrchion asbestos yn parhau i fod mewn cyflwr da a diogel, gan gyflawni ein rhwymedigaethau statudol o dan Reoliadau Rheoli Asbestos 2012 y fframweithiau cyfreithiol sy’n sail i reoli asbestos mewn eiddo annomestig.

 

Mae’r dull hwn yn adlewyrchu canllawiau Awdurdod Gweithredol Iechyd a Diogelwch ar reoli asbestos sy’n cynghori nad yw presenoldeb asbestos yn berygl i iechyd pan gaiff ei reoli a’i gynnwys yn ddiogel ac nad yw’n beryglus ond pan fydd rhywun yn tarfu arno. Nid ydym yn ymroi’n systematig i gael gwared ar asbestos o fewn adeiladau, oherwydd y gall cael gwared ar asbestos yn ddiangen fod yn fwy peryglus na’i adael yn ei le a’i reoli. Fodd bynnag, rydym yn cymryd camau i gael gwared ar ddeunyddiau sy'n cynnwys asbestos lle yr argymhellir hyn fel rhan o'r dull rheoli, a gwneir hyn bob amser drwy gontractwyr arbenigol yn unol â methodolegau sydd wedi eu cymeradwyo. Mae’r dull hwn wedi gweld gwariant o tua £190,000 ar arolygon a monitro asbestos a buddsoddiad pellach o dros £1,000,000 ar adfer a thynnu asbestos, o flwyddyn ariannol agoriadol 2020/2021 hyd ddiwedd blwyddyn ariannol 2022/2023. Nid yw'r gwariant hwn yn cynnwys gwaith cysylltiedig ag asbestos sy'n rhan o waith cynnal a chadw cynlluniedig neu brosiectau adeiladu ac felly bydd cyfanswm y gwariant ar waith sy'n ymwneud ag asbestos yn uwch.

 

Mae presenoldeb asbestos yn ein portffolio eiddo a reolir wedi cael ei nodi drwy arolygon rheoli asbestos sydd wedi cael eu cynnal ar gyfer pob adeilad a reolir gan CBS Pen-y-bont ar Ogwr. Defnyddiwyd yr adroddiadau hyn i greu cofrestr risg ar gyfer yr holl Ddeunyddiau sy'n Cynnwys Asbestos yn ein hadeiladau sy'n cynnwys dros 5000 o gofnodion o fewn tua 170 o safleoedd. Caiff pob eitem ei hail-arolygu'n flynyddol drwy raglen dreigl o arolygon ail-archwilio asbestos blynyddol, sy'n monitro ac yn cofnodi cyflwr yr holl ddeunyddiau hysbys sy'n cynnwys asbestos. Ategir y gwiriad blynyddol hwn gan arolygiad chwarterol o’r adeiladau a gynhelir gan berson cyfrifol y safle neu aelod priodol o’r tîm. Mae'r gofrestr risg asbestos electronig a gedwir yn ganolog yn cael ei diweddaru ar sail canfyddiadau'r arolygon hyn a bydd camau adferol dilynol yn cael eu cymryd yn ôl yr angen. Rheolir y broses hon gan Swyddog Asbestos penodedig yr awdurdod sy'n gweithio gydag ymgynghorwyr asbestos arbenigol a chontractwyr tynnu asbestos trwyddedig y Weithrediaeth Iechyd a Diogelwch i sicrhau bod y broses hon yn cael ei chwblhau yn unol â'r rheoliadau perthnasol. Byddai'r Swyddog Asbestos yn gallu mynd â Chadeirydd y Pwyllgor Craffu drwy'r gofrestr pe bai angen.

 

Cyhoeddodd yr awdurdod Gynllun Rheoli Asbestos Corfforaethol a Pholisi Rheoli Asbestos newydd yn 2021 a chaiff hwn ei adolygu'n flynyddol yn unol ag unrhyw newidiadau statudol, rheoliadol neu ganllawiau. Ar gyfer pob safle y mae CBS Pen-y-bont ar Ogwr yn ei reoli, ategir hyn gan Gynllun Rheoli Asbestos Lleol sy'n cadw copïau o gofrestrau risg mwyaf diweddar y safleoedd a chanllawiau rheoli asbestos. Rhaid i'r ffeiliau hyn gael eu hadolygu gan yr holl bersonél sy'n gweithio ar eiddo i sicrhau nad aflonyddir ar y Deunyddiau sy'n Cynnwys Asbestos a bod eu cyflwr yn cael ei gynnal. Mae'r ffeiliau hyn hefyd yn cynnwys arolwg rheoli asbestos y safle ac maent ar gael i unrhyw un sy'n dymuno adolygu'r ddogfennaeth

 

Cwestiwn atodol gan Y Cynghorydd Freya Bletsoe

 

Hoffwn ddiolch i Aelod y Cabinet a’r swyddogion am eu hymateb cynhwysfawr, ac mae’n galonogol clywed bod CBS Pen-y-bont ar Ogwr yn cymryd eu rhwymedigaethau statudol o ddifrif ac yn eu gweithredu gyda’r fath ddiwydrwydd. Pwy sy'n cynnal yr arolygiadau hyn? A yw’n swyddog enwebedig o fewn CBS Pen-y-bont ar Ogwr neu a yw’n cael ei roi ar gontract allanol i gwmni trydydd parti ac os yw’n swyddog, a oes ganddo’r cymwysterau gofynnol i gynnal yr arolygiadau hyn? Ac yn olaf, byddwn yn croesawu'r cyfle i gwrdd â'r swyddog asbestos fel y cynigiwyd yn yr ymateb i ddeall ymhellach safbwynt yr awdurdod ar y pwnc hynod ddylanwadol a phwysig hwn.

 

Ymateb

 

Mae gennym swyddog asbestos enwebedig yn ei swydd a bydd yn cysylltu â chi i ddod o hyd i amser addas i chi ddod draw a chael y trafodaethau hynny. Y person hwnnw oedd yn gyfrifol am gynnal yr arolygiadau hynny. 

 

Y Cynghorydd Ian Williams i Aelod y Cabinet dros Gyllid, Adnoddau a Chyfreithiol

 

Gyda nifer yr ymwelwyr yng Nghanol Tref Pen-y-bont ar Ogwr yn ei chael hi’n anodd cyrraedd y lefelau cyn y pandemig, a gaf i ofyn i Aelod y Cabinet dros Gyllid, Adnoddau a Chyfreithiol pa fesurau sy’n cael eu cymryd i weithio gyda chwmnïau bysiau i ddiogelu llwybrau bysiau presennol (Gweler ynghlwm) a lliniaru unrhyw doriadau pellach i wasanaethau sy’n dal i leihau o hyd?

A yw Aelod y Cabinet yn barod i wneud ymrwymiad i’r Cyngor hwn y bydd yn sicrhau na fydd cymorthdaliadau’n cael eu torri ac na fydd y cyswllt pwysig hwn i lawer o drigolion, sef gwasanaethau bysiau lleol, yn gweld unrhyw doriadau pellach yn ystod tymor y Cyngor presennol hwn.

 

Ymateb

 

Mewn ymateb i'r cwestiwn, byddem yn dweud mai gweithgaredd masnachol yw darparu gwasanaethau bws yn y Sir, sy’n cael eu darparu gan y sector preifat ac nad yw’n gyfrifoldeb statudol ar yr Awdurdod Lleol. Fodd bynnag, byddem yn datgan bod yr awdurdod yn ymgysylltu â'r gweithredwyr bysiau masnachol gyda golwg ar y gwasanaethau lleol a rhanbarthol. Yn fwyaf diweddar, daeth y Cynllun Argyfwng Bysiau (BES) i ben ar 24 Gorffennaf. Cafodd ei roi yn ei le gan Lywodraeth Cymru, i gynorthwyo cwmnïau bysiau i ymdopi drwy gyfnod yr adferiad ar ôl y pandemig gan nad oedd nifer y teithwyr wedi dychwelyd i’w lefelau cyn Covid, a fyddai wedi rhoi gwasanaethau mewn perygl fel arall. Mae’r cyllid hwn yn cael ei ddisodli gan Gronfa Pontio Bysiau (BTF) i sicrhau y bydd y mwyafrif o’r gwasanaethau presennol yn cael eu diogelu, er y gall rhai gwasanaethau newid i adlewyrchu patrymau teithio gwahanol yn dilyn y pandemig. Bydd gwaith yn mynd rhagddo i ddatblygu model ariannu cynaliadwy tymor hwy fydd yn pontio’r bwlch i fasnachfreinio fel y crybwyllwyd gan Lywodraeth Cymru.

Yn y pen draw, niferoedd teithwyr ar drafnidiaeth gyhoeddus fydd yn sicrhau eu hyfywedd, ac felly dylai etholwyr ystyried ei fod yn fater o naill ai defnyddio’r gwasanaethau neu eu colli o bosibl.

 

Gan fod gwasanaethau bysiau ym Mhen-y-bont ar Ogwr ar y cyfan yn cael eu rhedeg fel gwasanaethau masnachol, fel y nodwyd uchod, ac nad ydynt yn derbyn unrhyw gymorthdaliadau uniongyrchol gan y Cyngor, mae'n amhosibl gwarantu na fydd gostyngiadau mewn gwasanaethau yn y dyfodol yn cael eu gwneud gan gwmnïau bysiau am y rhesymau a grybwyllwyd eisoes.

 

Cwestiwn atodol gan Ian Williams

 

Mae fy nghwestiwn atodol yn ymwneud â gwasanaethau bysiau ond yn cael ei gyfeirio at Aelod y Cabinet dros Adfywio. Yng ngoleuni’r ateb a roddwyd gan Aelod y Cabinet a heb unrhyw sicrwydd y bydd llwybrau’r bysiau yn cael eu diogelu a allai arwain at ostyngiad posibl yn nifer yr ymwelwyr yng nghanol tref Pen-y-bont ar Ogwr, gyda symiau enfawr o arian yn cael eu gwario ym Maesteg a Phorthcawl yn yr ychydig flynyddoedd diwethaf pan nad yw Pen-y-bont ar Ogwr hyd yn oed yn cael ei ystyried yn deilwng o ddigon o arian i ddadbedestreiddio canol ei thref, cadw toiledau cyhoeddus ar agor nac ariannu'r cynllun symudedd siopa, sydd i gyd yn cau llawer o drigolion allan o ganol ein tref. Pa gynlluniau sydd gan y Cyngor hwn i adfywio'r economi yn ystod y dydd yng nghanol ein tref yn y 3 blynedd a hanner nesaf? Peidiwch â chynnwys y posibilrwydd o goleg newydd gan nad yw hyd yn oed wedi mynd drwy'r broses gynllunio ac ni fydd ond ar agor am 40 wythnos o'r flwyddyn os caiff ei adeiladu o gwbl.

 

Ymateb

 

Rwyf yn falch iawn o’r datblygiadau sy’n digwydd ym Mhorthcawl a Maesteg yn sicr, ond rwyf yn cytuno’n llwyr y gallwn ddod o hyd i fwy o bethau i’w gwneud ym Mhen-y-bont ar Ogwr. Yn ddiweddar, cefais daith gynhwysfawr iawn o amgylch Canol y Dref yng nghwmni’r Prif Swyddog Adfywio, yn trafod yr union beth hwnnw. Rhan o’r materion a welwn o fewn canol y dref yw bod llawer o’r adeiladau yn eiddo i berchnogion preifat, sydd wedyn yn creu llawer mwy o anhawster o ran sut y gallwn gynllunio ac adfywio’r unedau hynny. Mae’n rhywbeth y mae arnaf wir eisiau ei wthio ymlaen. Mae'n rhywbeth yr ydym yn edrych arno o ran creu lleoedd a strategaethau eraill. Fel y bydd Aelodau Canol y Dref yn gwybod, rwyf hefyd yn awyddus iawn i eistedd i lawr gyda Chyngor y Dref i edrych ar y ffordd orau o wneud hynny a sut y gallwn gydweithio i wthio hynny yn ei flaen. O ran nifer yr ymwelwyr a dadbedestreiddio, gwn y bu llawer o drafod ynghylch pedestreiddio Canol y Dref. Rhaid imi ddweud nad wyf yn meddwl mai dyma'r fwled arian y mae pawb yn meddwl y bydd. Fodd bynnag, rwyf yn fwy na pharod i edrych ar yr hyn y gallwn ei wneud i ddod o hyd i'r gorau o ddau fyd. Gwn y bu trafodaeth o’r blaen ynghylch pam y caniateir i rai faniau fynd i ganol y dref drwy’r bolardiau ac mae hynny’n syml oherwydd rheoliadau’r heddlu, nid yr awdurdod lleol, ac nid oherwydd yr hyn yr ydym ni’n dewis ei ganiatáu. Unwaith eto, rwyf yn fwy na pharod i weithio a thrafod gydag aelodau ynghylch y ffordd y gallwn edrych ar gynlluniau newydd i geisio annog mwy o ymwelwyr ar ddiwedd y dydd, er, yn sylfaenol, rwyf yn meddwl bod angen inni ddod o hyd i ffyrdd o lenwi eiddo newydd. Mae angen i ni ddod o hyd i fusnesau newydd sydd eisiau dod i fod yn gyffrous ynghylch Canol ein Tref, ac nid yw hynny'n hawdd, ond mae'n rhywbeth yr wyf yn sicr yn benderfynol o'i wthio ymlaen ac yn rhywbeth y mae arnaf eisiau ei weld yn digwydd yng Nghanol ein Tref oherwydd bod Canol ein Tref yn haeddu bod yn wych, a chredaf y gallwn wneud mwy.

 

Cwestiwn atodol gan y Cynghorydd Ross Thomas.

 

Cytunaf yn llwyr â hanfod cwestiwn gwreiddiol y Cynghorydd Williams; mae gwasanaethau bws yn hollol hanfodol. Yn anffodus, rydym wedi cael hysbysiad yn ardal Maesteg bod y gwasanaeth ben bore yn cael ei dynnu'n ôl oddi wrth ddarparwr cenedlaethol. Byddai hynny'n cael effaith ddinistriol ar nifer o bobl sy'n ceisio cyrraedd cyfleoedd cyflogaeth, darpariaeth gofal iechyd, pob math o faterion mewn gwirionedd. Rwyf yn gwerthfawrogi bod y cwmnïau masnachol yn wynebu penderfyniadau anodd yn debyg iawn i fel mae'r Cyngor hwn yn flynyddol. Mae’n wir yn ymddangos bod diffyg meddwl ar y cyd, meddwl cydgysylltiedig ar draws Cymru gyfan o ran trafnidiaeth gyhoeddus ar draws y rhwydwaith. Felly pa sgyrsiau mae'r Cyngor hwn yn eu cael, pa bwysau mae'r Cyngor hwn yn ei roi ar Lywodraeth Cymru i gael y dull cydgysylltiedig hwnnw a chynllun hirdymor ar gyfer gwasanaethau bysiau cynaliadwy a all fod o gymorth gwirioneddol i bobl yn y fwrdeistref hon?

 

Ymateb 

 

Fel yr oedd y sefyllfa yr oeddem ynddi chwe mis yn ôl, gallem fod wedi methu â rhedeg bysiau o gwbl yn y pen draw. Cwmnïau preifat ydy'r holl wasanaethau bws yn y Fwrdeistref Sirol, nid ydynt yn statudol a does dim rhaid i ni eu hariannu. Mae llawer o waith wedi cael ei wneud ledled Cymru er mwyn i Lywodraeth Lafur Cymru roi arian yno i gadw'r gwasanaeth hwnnw i fynd drwy'r flwyddyn hon hyd fis Mawrth nesaf. Mae gennym ni lawer mwy o waith i'w wneud yn awr i weld i ble rydym ni'n mynd a beth yr ydym ni'n ei wneud i gefnogi'r gwasanaethau bysiau o fis Ebrill 2024 oherwydd eu bod nhw'n hanfodol i'n cymunedau. Nid ydynt yn wasanaeth cyhoeddus, ond mae gan Lywodraeth Cymru gynlluniau o fewn y ddwy flynedd nesaf i ddod â system fasnachfreinio i mewn, lle byddwn yn ceisio dod â’r gwasanaeth bysiau yn ôl i reolaeth gyhoeddus, oherwydd y camgymeriad mawr oedd yr un a wnaed flynyddoedd lawer yn ôl, pan gawsant eu dadreoleiddio, ac rydym wedi diweddu gyda'r sefyllfa sydd gennym yn awr. Nid oes gennym lawer o reolaeth ond mae llawer o gefnogaeth yn mynd i mewn gan Lywodraeth Cymru. Mae swyddogion y Fwrdeistref Sirol hon wedi gweithio’n galed ddydd a nos am yr ychydig wythnosau a'r misoedd diwethaf i gael sefyllfa’r cymorthdaliadau i barhau. Rydym yn darparu cymorth o'r gyllideb refeniw ar gyfer yr arosfannau bysiau nad ydynt am ddim ac eto, heb fod yn statudol. Efallai fod angen inni edrych ar hyn yn y dyfodol. Mae arian yn mynd i mewn yno, ond gallaf eich sicrhau, mae llawer o drafod y tu ôl i'r llenni gyda’r Gweinidogion a’r swyddogion i wneud yn si?r bod dull cydgysylltiedig ledled Cymru. O ran Maesteg, pan edrychon nhw ar y gwasanaeth hwn, roedd 9 person neu lai nag un person fesul taith bws yn defnyddio'r gwasanaeth bws. Roedd yn mynd tuag at £70,000 i £80,000 o gymhorthdal y byddai'n rhaid i ni ei roi i mewn. Byddai'n rhatach talu am dacsi. Gyda’r sefyllfa ariannol fel y mae, ni allwn gyfiawnhau gwario’r math hwnnw o arian mewn gwirionedd dros un person fesul taith bws.

 

Y Cynghorydd Martin Williams i’r Arweinydd

 

Mae Comin Walia Coety yn dirwedd unigryw sy’n gorchuddio dros 1,000 hectar o’n bwrdeistref sirol yn ymestyn o Bencoed i Sarn, Coety i Fryncethin a thu hwnt. Mae'r comin yn gynefin amrywiol ac yn nodwedd y dylem fod yn haeddiannol falch ohoni. Fodd bynnag, cornel o'n sir sydd wedi mynd yn angof i raddau helaeth ydyw, yn cael ei gadael i'w chynnal gan wirfoddolwyr ar gyllideb brin. A allai'r Arweinydd ddweud wrthyf, os gwelwch yn dda, sut mae CBS Pen-y-bont ar Ogwr yn cefnogi Walia Coety ar hyn o bryd a pha gynlluniau sydd gan yr awdurdod i warchod y cynefin hanfodol hwn ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol.

 

Ymateb

 

Deellir bod Bwrdd Gwarchodwyr yn rheoli dwy ardal o dir comin (Mynydd-y-Gaer gan gynnwys coedydd Allt-y-Rhiw a Chefn Hirgoed/Hirwaun) sy’n ymestyn i gyfanswm o tua 2,400 acer.

 

Mae'r ardaloedd hyn yn nodedig am eu golygfeydd hyfryd ac mae priffyrdd metelaidd a hawliau tramwy cyhoeddus yn eu croesi. Fel rheolwyr tir mae Bwrdd Gwarchodwyr Walia Coety yn gwneud gwaith cynnal a chadw ond mae angen iddo hefyd ymdrin â niwsans megis sbwriel sy’n cael ei adael gan bobl sy’n croesi’r comin ac anifeiliaid sy’n crwydro.

 

Hyd at 2018 roedd y Cyngor wedi darparu £21,170 y flwyddyn fel cymorth ariannol i Fwrdd y Gwarchodwyr ond oherwydd yr angen i wneud arbedion ariannol penderfynwyd bod y cyllid hwn yn dod i ben.

 

Ers hynny deellir bod Bwrdd y Gwarchodwyr wedi ceisio cymorth ariannol o ffynonellau eraill megis y Cynghorau Tref a Chymuned y mae'r tiroedd comin wedi eu lleoli o fewn eu hardaloedd, ynghyd â'r tirfeddiannwr, Dunraven Estates.

Yn 2021 gofynnodd Bwrdd Gwarchodwyr Walia Coety am gymorth ariannol gan y Cyngor i gynorthwyo gyda'r baich cynyddol o gynnal a chadw. Rhoddodd y swyddogion ystyriaeth i'r mater gan mai dim ond ychydig o bosibilrwydd oedd i gynorthwyo.

 

Yr adeg honno, penderfynodd y Cyngor y gellid darparu grant blynyddol o hyd at £5,000 fel cyfraniad at faich cynnal a chadw Bwrdd Gwarchodwyr Walia Coety yn amodol ar gyflwyno rhaglen waith gan Fwrdd Gwarchodwyr Walia Coety a thalu’n ôl-weithredol ar ôl cyflwyno anfonebau/tystiolaeth bod y gwaith wedi cael ei wneud.    

 

Cwestiwn atodol gan y Cynghorydd Martin Williams

 

Diolch am yr ateb i'r cwestiwn. Cydnabuwyd bod Walia yn adnodd naturiol gwerthfawr iawn i’r Fwrdeistref Sirol a hefyd o fewn yr ateb ysgrifenedig cydnabyddir bod cyfraniad yr awdurdod hwn i Fwrdd y Gwarchodwyr wedi gostwng o £21,000 i 0 ac yna cafwyd cytundeb, pan aeth yn ôl hyd at £5,000 y flwyddyn. Mae pedwar o'r Cynghorau Cymuned lleol, Pencoed, Coety, Llangrallo Uchaf a Sain Ffraid i gyd bellach yn cyfrannu hefyd. Yr hyn sydd gennym yno yw Bwrdd Gwarchodwyr sy'n cynnal yr adnodd naturiol 2400 acer hwn ar y nesaf peth i ddim o arian ac ar adeg pan mae'r awdurdod hwn yn gwbl briodol, yn hyrwyddo'r agenda werdd. Mae gennym ein dyheadau o Sero Net erbyn 2030 ac rydym yn cyfrannu £35,000 i Kier i redeg eu fflyd ar fiodiesel ac rydym yn neilltuo amser swyddogion i dorri Jac y Neidiwr a phlannu coed ac yn y blaen. Mae'n ymddangos ein bod yn colli cyfle i gefnogi'r adnodd naturiol hwn a all wneud cymaint fel sinc carbon a gwella ein hamgylchedd yn fwy lleol. Yr hyn y byddwn yn gofyn i’r Arweinydd efallai yw peidio â dyblu’r cyfraniad y mae’r Cyngor hwn yn ei wneud ac efallai beidio â gwneud mwy o gyfraniad uniongyrchol o gwbl, ond gweithio’n agosach ac efallai neilltuo rhywfaint o amser swyddogion i weithio’n agosach gyda Bwrdd y Gwarchodwyr i weithio efallai mewn ffordd fwy cydweithredol fyddai’n fuddiol i bawb ac a fyddai’n cyd-fynd â’n hamcanion Sero Net, ond hefyd i weithio gyda Bwrdd y Gwarchodwyr i’w helpu i ennill grantiau a chyllid allanol, y gwyddom sydd ar gael ar gyfer y math hwn o fenter, fel ein bod ni i gyd yn cael budd o hynny. Hoffwn ofyn am y sicrwydd hwnnw os gwelwch yn dda.

 

Ymateb

 

Diolch am y cwestiwn atodol. A gaf i ddiolch i Langrallo Uchaf, Cyngor Cymuned Sain Ffraid, Cyngor Cymuned Coety Uchaf a Chyngor Tref Pencoed am eu cyfraniadau. Rydym, wrth gwrs, yn fwy na pharod i weithio a rhoi amser swyddogion a chefnogaeth i unrhyw sefydliad sydd eisiau cadw ac yn wir wella nodweddion bioamrywiaeth y Fwrdeistref Sirol. Byddem hefyd yn galw ar y tirfeddiannwr i weithio gyda Bwrdd y Gwarchodwyr oherwydd bod cyfrifoldeb, wrth gwrs, ar dirfeddianwyr ac rydym yn hapus i geisio eich cynorthwyo i roi’r sicrwydd hwnnw. Ni allwn roi unrhyw sicrwydd, serch hynny, y gall yr help hwnnw sicrhau cyllid, ond rydym wedi bod yn llwyddiannus iawn yn y gorffennol lle buom yn gweithio gyda sefydliadau. Roeddwn yn falch iawn pan sicrhaodd Ymddiriedolaeth Ddiwylliannol Awen werth dros £130,000 o gyllid drwy grant Buddsoddi mewn Coetir Cronfa Dreftadaeth y Loteri Genedlaethol fel enghraifft o grant a chyllid a chymorth sydd ar gael i sefydliadau yn y Fwrdeistref Sirol ac yn wir gwn fod hyn sawl blwyddyn yn ôl bellach, ond yn sicr yn fy nghyfnod i fel Aelod, llwyddodd y Bwrdd i sicrhau grant gan Biffa ac roedd hwnnw ar gyfer gwaith gwella bioamrywiaeth ar Gomin Walia Coety. Rwyf yn si?r bod posibilrwydd o lwyddiant yn y dyfodol os gwneir cais i gronfeydd eraill o arian ac, wrth gwrs, byddwn yn ceisio gweithio gydag unrhyw sefydliad yn y Fwrdeistref Sirol i wneud hynny. Mae gennym hanes cryf iawn lle ’rydym wedi gweithio gydag Ymddiriedolaeth Natur De a Gorllewin Cymru a gyda’n buddugoliaeth ar y buddsoddiad ym Mharc Rhanbarthol y Cymoedd, sydd wedi rhoi hwb i fioamrywiaeth yn y Fwrdeistref Sirol.

 

Cwestiwn atodol gan Tim Thomas

 

Mae’n gwbl amlwg bod gan Gymdeithas Tir Comin rôl hollbwysig. Gyda’r gostyngiad yn y cyllid, rwyf yn ceisio sicrwydd y bydd y tir comin yn y Fwrdeistref Sirol yn parhau i gael ei ddiogelu rhag unrhyw ddatblygiad.

 

Ymateb

 

Diolch ichi am y cwestiwn atodol yna. Wrth gwrs, mae tir comin yn cael ei warchod gan ddeddfwriaeth a rheoliadau. Dydw i ddim yn si?r beth yw’r rheoliad penodol sydd yn ei le ar gyfer y comin yna oherwydd bod gwahanol ddeddfau Seneddol a gwahanol fathau o reoleiddio ar gyfer gwahanol diroedd comin ar draws y Fwrdeistref Sirol ledled Cymru a thrwy’r DU. Gallwn, wrth gwrs, ddod o hyd i'r union reoliad sy'n berthnasol i Walia Coety ac wedyn yn ogystal â'r amddiffyniad pwysicaf, sef y rheoliad a'r gyfraith, wrth gwrs, mae'r amddiffyniad o fewn y broses gynllunio ac yn wir mae’r tir comin yn cael ei gydnabod am ei bwysigrwydd o fewn y cynllun datblygu lleol newydd, yn union fel y mae yn y Cynllun Datblygu Lleol.

 

Y Cynghorydd Tim Thomas i Aelod y Cabinet dros y Newid yn yr Hinsawdd a'r Amgylchedd

 

A wnaiff Aelod y Cabinet ddatganiad am ansawdd y d?r o’n hafonydd a’n moroedd yn y Fwrdeistref Sirol?

 

Ymateb

 

Er i ni gytuno bod hwn yn fater o bryder, cyfrifoldeb Cyfoeth Naturiol Cymru (CNC) yw rheoli ansawdd y d?r yn ein hafonydd a’r môr. Wrth gwrs, rydym yn gwerthfawrogi ein hafonydd a'n dyfrffyrdd a lle bynnag y bo modd byddwn yn gweithio gyda sefydliadau ac asiantaethau partner i ddangos hyn. Un enghraifft yw’r gwaith o lanhau Afon Ogwr sy’n cael ei gynnal ym mis Awst eleni, gyda swyddogion o CBS Pen-y-bont ar Ogwr, Cyngor Bro Morgannwg, CNC, yr Heddlu a’r Gwasanaeth Tân ac Achub a nifer o wirfoddolwyr. Caiff llawer o ddarnau o sbwriel, gan gynnwys cannoedd o deiars ceir eu tynnu allan, a fyddai fel arall wedi cael eu hunain yn llifo allan i'r môr o geg Afon Ogwr.

 

Cwestiwn atodol gan y Cynghorydd Tim Thomas

 

Yn gyntaf, rwyf yn sylweddoli mai sefydliadau fel Cyfoeth Naturiol Cymru ac un neu ddau o randdeiliaid eraill sy’n bennaf gyfrifol am lanweithdra afonydd, ond er hynny, rwyf yn credu bod gennym ni rôl o hyd yn y Cyngor hwn fel Arweinydd Cymunedol i sicrhau bod ein hafonydd o ansawdd penodol. Y perygl fel arall yw y gallai meysydd cyfrifoldeb eraill sydd gan y Cyngor, megis bioamrywiaeth, gael eu peryglu'n ddifrifol. Gyda hynny mewn golwg, rwyf yn bryderus am fod y BBC wedi adrodd, yn ôl yn 2018, am lefelau llygredd uchel yn Afon Ogwr. Efallai’n fwy diweddar, adroddwyd bod gan Afon Garw, sy’n llifo i mewn i’r Ogwr, rai o’r lefelau uchaf o ddyddodion carthffosiaeth heb eu trin yng Nghymru a Lloegr. Mae fy nghwestiwn naill ai i’r Arweinydd neu i’r Aelod perthnasol o’r Cabinet, a yw wedi gwneud unrhyw sylwadau i D?r Cymru neu unrhyw sefydliadau perthnasol yngl?n â gwella’r sefyllfa? Os na, a fydd yn gwneud hynny yn y dyfodol agos?

 

Ymateb

 

Dydw i ddim wedi anfon unrhyw beth yn ddiweddar at Dd?r Cymru ond fis Awst diwethaf anfonodd yr Arweinydd lythyrau yn codi pryderon ond roedd hynny bron i flwyddyn yn ôl ac efallai ei bod yn bryd i ni yn awr ailgysylltu â D?r Cymru a Chyfoeth Naturiol Cymru. Mae wedi sôn am afon Ogwr ac mae llawer o rannau o ansawdd da ond roedd yn amlwg bod angen mwy o waith ar y Garw. Nid ein cyfrifoldeb ni ydyw, ond o ran bioamrywiaeth ehangach, yr agenda werdd a glas, mae’n gyfrifoldeb arnom ni. Ynghyd â'r Arweinydd, byddaf yn mynd â hyn yn ôl i Gyfoeth Naturiol Cymru ac yn pwyso am gamau pellach ar Afon Garw.

 

Yn ddiweddar cefais gyfres o sgyrsiau gyda chynrychiolwyr o Gyfoeth Naturiol Cymru yng Nghaerdydd, gydag uwch reolwyr a’r Prif Weithredwr, oherwydd Cyfoeth Naturiol Cymru yw’r corff rheoleiddio yng Nghymru o ran ansawdd y d?r yn ein hafonydd ac yn y môr ac ar hyd yr arfordir. Codais y mater yna ac rwyf hefyd wedi ysgrifennu at Dd?r Cymru a byddaf yn parhau i wneud sylwadau oherwydd bod arnom eisiau i'n hafonydd a'r môr fod yn lanach.

 

Cwestiwn Atodol

 

Hoffwn ofyn am i ni fel Cyngor gydnabod y gwaith aruthrol sy’n mynd ymlaen yn glanhau ein hafonydd ledled y sir a gwaith Gr?p Afonydd Cwm Llynfi yn arbennig, gr?p o wirfoddolwyr sy’n rhoi i fyny eu boreau Sadwrn unwaith bob pythefnos, boed law neu hindda, ac maen nhw'n gwneud gwaith aruthrol i gael gwared ar gymaint o wastraff o’r afon, mae'n anhygoel beth sy'n dod allan. Rwyf hefyd yn ymwybodol o’r sefydliadau gwirfoddol eraill ac felly rwyf yn meddwl tybed a allem gydnabod y gwaith aruthrol sy’n cael ei wneud gan sefydliadau fel yna. Yr hyn yr hoffwn hefyd ei bwysleisio ydy’r gwaith y mae Huw Iranca-Davies a Chris Elmore, AS ac MS yn ei wneud wrth weithio gyda D?r Cymru i geisio gwneud rhywbeth ynghylch yr ystadegyn brawychus hwn am Afon Garw. Edrychaf ymlaen yn fawr at ymdrech gyfunol gan bob awdurdod i geisio dod â’r mater hwn o dan rywfaint o reolaeth cyn bo hir.

 

Ymateb

 

Hoffwn ddiolch yn fawr iawn i Gr?p Afonydd Cwm Llynfi, Gr?p Pride Cwm Ogwr a Chadw Nant-y-moel yn Daclus. Hoffwn weiddi eto am yr Ymdrech fawr i Lanhau Afon Ogwr lle mae Afon Ogwr yn nesáu at y môr. Mae'r prosiect enfawr hwn yn mynd rhagddo ddiwedd mis Awst ac yn y bôn Cyn-filwr o'r Fyddin gyda phryderon amgylcheddol sydd wedi trefnu mwy na 30 o grwpiau, rhai grwpiau gwirfoddol, ni ein hunain a Bro Morgannwg yn cydweithio. Rydw i wedi gweld ffilm drôn o ba mor ddrwg ydy'r afon yna ac mae llawer wedi deillio o Afon Garw. Dylid clirio’r miloedd o deiars a throlïau siopa sy'n gorwedd yn y mwd yn yr afon honno wrth iddi lifo i'r môr erbyn diwedd mis Awst.